Parafia Ewangelicko-Augsburska w Nidzicy

---

Historia

Nidzica

Od momentu przyjęcia luteranizmu przez Prusy Książęce w 1525 roku, ewangelicy zaczęli dominować wśród mieszkańców Nidzicy i okolicznych terenów. Wzmianka o kościele parafialnym pojawiła się już w 1373 roku, podkreślając jego długą historię. W latach 20. XX wieku parafia w strukturach Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej liczyła około 8500 członków. W samej Nidzicy znajdowało się wówczas 6400 ewangelików, co przy 700 katolików jasno ukazuje dominację jednej grupy wyznaniowej.

Parafia posiadała nie tylko kościół, ale i dom zborowy, a także prowadziła 12 szkół na swoim terenie. Wśród duchownych, którzy pracowali w tej parafii, warto wymienić ks. Karla Paula Gettwarda (1918–1934), ks. Kurta Sterna (1926-1945), ks. Hansa Georga Borcherta (1934–1942) oraz ks. Alfreda Dondera (1943–1945).

Po zakończeniu II wojny światowej ewangelicy nidziccy zostali pozbawieni opieki duszpasterskiej. W 1946 roku duchową opiekę nad nimi objął ks. Ewald Ledwa-Lodwich z parafii w Działdowie, a następnie ks. Edmund Friszke i ks. Alfred Jagucki. W roku 1947 doszło do istotnego wydarzenia – dotychczasowy kościół ewangelicki został odebrany wiernym przez katolików, co miało miejsce z przyzwoleniem nowych władz państwowych. W efekcie, ewangelicy, nie mając własnego miejsca do prowadzenia nabożeństw, byli zmuszeni organizować je w różnych lokalizacjach w mieście, takich jak sala gimnastyczna, cmentarz czy aula szkolna.

10 czerwca 1947 roku Ministerstwo Ziem Odzyskanych przekazało parafii ewangelickiej w tymczasowe użytkowanie dawną katolicką świątynię parafialną, jednak do żadnych luterańskich nabożeństw tam nie doszło. Pismo od Wojewody Olsztyńskiego do seniora diecezji mazurskiej, ks. Edmunda Friszke, z października 1947 roku, zawierało ważne informacje o przydziale budynków sakralnych w Nidzicy. Zgodnie z decyzją, oddano do dyspozycji kościoła rzymskokatolickiego kościół ewangelicki, ewangelicy natomiast otrzymali kościół katolicki.

Przytoczona statystyka z tego okresu mówiła o 2911 ewangelików, 14680 katolików i dwóch osobach innych wyznań – w samej Nidzicy zamieszkiwało 46 ewangelików, 3251 katolików oraz 1 żyd. Na tej podstawie Naczelnik Wydziału Społeczno-Politycznego w Olsztynie zwrócił się do Ministerstwa Ziem Odzyskanych o zmianę decyzji, domagając się przekazania ewangelikom budynku Grenzmuzeum.

W kontekście dalszych wydarzeń 21 lutego 1948 roku Starostwo Powiatowe informowało o tym, że Grenzmuzeum stanowi siedzibę Stronnictwa Ludowego, dlatego uznawano za stosowne przydzielenie kościołów zgodnie z wcześniejszymi postanowieniami ministerialnymi. W związku z tym, 10 marca 1948 roku wojewoda informował o chęci pozyskania przez kościół rzymskokatolicki budynku Grenzmuzeum, co miało być rekompensatą za przyznanie ewangelikom przedwojennej katolickiej świątyni.

Ostatecznie, 4 maja 1948 roku minister ziem odzyskanych przekazał informacje o decyzji, według której kościół ewangelicki przyznano katolikom, a kościół katolicki ewangelikom, co zakończyło wielomiesięczny spór. Do 1948 parafia ewangelicka w Nidzicy skupiała jeszcze około 900 wiernych.

4 sierpnia 1948 roku odbyły się oględziny budynków obu kościołów. Katolikom przekazano kościół ewangelicki wraz z pełnym wyposażeniem oraz pozwolono zabrać elementy liturgiczne z ich dotychczasowej świątyni. Luteranom pozostawiono jedynie pewne elementy wyposażenia, takie jak trzy dzwony, ołtarz główny czy zniszczone organy.

Parafia ewangelicka otrzymała nowy kościół w użytkowanie 10 sierpnia 1948 roku, a pierwsze nabożeństwo odbyło się 19 września tego samego roku. Jednak rzeczywistość okazała się trudna, gdyż ewangelicy nie mieli dostępu do pomieszczeń wcześniejszej plebanii katolickiej.

W maju 1950 roku senior diecezji ks. Edmund Friszke poinformował o niewystarczających warunkach, gdyż zajmowany przez ewangelickiego duszpasterza pokój mieścił się jedynie na poddaszu tego budynku. Dopiero 10 listopada 1950 roku ksiądz Jungto uzyskał dostęp do parteru plebanii.

W następnych latach nidzicki proboszcz-administartor prowadził również posługi duszpasterskie w licznych okolicznych miejscowościach. Z czasem jednak zmiany kadrowe doprowadziły do różnych przekształceń organizacyjnych. W 1954 roku ks. Jungto został przeniesiony do parafii w Tomaszowie Mazowieckim, a administrację nad nidzicką parafią objął ks. Ryszard Małłek, a następnie ks. Paweł Kubiczek z parafii w Ostródzie. W październiku 1955 roku proboszczem-adminisatorem został ks. Jerzy Otello, który jej administrację prowadził przez dłuższy czas.

Ksiądz Otello angażował się w różnorodne działania społeczne oraz archiwalne, co miało na celu lepsze zachowanie pamięci o ewangelickim życiu religijnym Warmii i Mazur. Jego działania doprowadziły do założenia Tymczasowej Rady Działaczy Miejscowego Pochodzenia Powiatu Nidzickiego, z siedmioma sygnatariuszami w 1958 roku. Nie szczędził wysiłków, aby protestować przeciwko negatywnym wypowiedziom na temat ewangelickiej ludności mazurskiej.

W 1961 roku ks. Otello podjął administrację parafii w Kurkach. W latach 70. XX wieku podjął zobowiązania, które miały na celu dbałość o interesy parafii i jej wiernych, co zaowocowało odzyskaniem budynku plebanii 12 stycznia 1996 roku.

Filiały

Gardyny

Pierwszy kościół ewangelicki w Gardynach został wzniesiony w 1596 roku. W 1743 roku, na zlecenie hrabiego von Finckensteina, zbudowano nową świątynię na fundamentach poprzedniej. W latach 20. XX wieku parafia liczyła około 1000 wiernych i miała na swoim terenie trzy szkoły. Niestety, w 1945 roku kościół oraz plebania uległy zniszczeniu w wyniku pożaru.

Po zakończeniu II wojny światowej wierni pozostawali bez duchownego do 1948 roku, kiedy to ks. Eugeniusz Jungto, administrator parafii nidzickiej, objął ich opieką. W 1949 roku zezwolono na prowadzenie nabożeństw w prywatnym budynku. W grudniu 1949 roku odbyło się pierwsze nabożeństwo w domu jednego z mieszkańców. W 1951 roku w Gardynach zamieszkiwało już 320 ewangelików.

Po wojnie zniszczone budynki parafialne przekazano parkrentującej wspólnocie ewangelickiej w 1952 roku. Kościół był wówczas uszkodzony w 75%, a plebania w 70%. W 1955 roku lokalne PGR przystąpiło do dalszych prac budowlanych. W 1956 roku władze państwowe otrzymały wniosek o reaktywację zboru ewangelickiego w Gardynach.

Rok później istniejący dom, w którym prowadzono nabożeństwa, został rozbudowany, a w 1962 roku przyjęto do zboru 105 mieszkańców Łogdowa i Osiekowa z Kościoła Metodystycznego. W 1968 roku zbór ewangelicki w Gardynach zyskał status stacji kaznodziejskiej w strukturach parafii w Nidzicy. Obecnie w 2019 roku ta wspólnota liczyła około 60 wiernych.

Dawny kościół ewangelicki został odbudowany przez katolików i wchodząc w skład parafii rzymskokatolickiej w Turowie, stracił swoją pierwotną funkcję ewangelicką.

Jabłonka

Jabłonka, przed II wojną światową, posiadała kaplicę, podległą parafii ewangelickiej w Łynie. Po wojnie, ze względu na brak miejsca do prowadzenia nabożeństw, wierni korzystali z posług organizowanych przez Kościół Metodystyczny, przejeżdżając na nabożeństwa do metodystycznego ks. Eliasza Babieczko.

Zgodnie z informacją wydaną przez Samodzielny Referat do Spraw Wyznań, w Jabłonce nie zamieszkiwali metodyści, a jedynie luteranie. Dlatego w 1956 roku zaczęto prowadzić nabożeństwa ewangelickie, a w 1960 roku filiał liczył 235 sympatyków. W 1971 roku Jabłonka uzyskała własną świątynię, drewniany kościół przeniesiony z Olszewa.

W 1992 roku filiał liczył około 50 wiernych.

Róg

Róg wchodził w skład filiału Puchałowo, a w 1931 roku zyskał własnego duchownego. Niestety, pożar z 18 stycznia 1945 roku zniszczył całe wieś, a wierni korzystali z kościołów w okolicy. W 1950 roku i 1951 mieszkańcy Rogu odbyli konfirmację w Nowym Dworze.

Choć wkrótce wieś została włączona do parafii w Nidzicy, to miejscowi wierni korzystali z nabożeństw w kościołach w Wielbarku. W rezultacie, w marcu 1959 roku zwrócili się o włączenie ich do parafii w Wielbarku.

W 1960 roku istniała kaplica o powierzchni 16 m², zorganizowano nabożeństwa domowe dopiero od 1967 roku. W 1970 roku Wielbark stał się częścią parafii w Szczytnie, co przyczyniło się do wniosku o zamknięcie stacji kaznodziejskiej.

Wizja została zaakceptowana również przez Radę Diecezjalną, a sama likwidacja miała miejsce 8 lutego 1971 roku. W kolejnych latach parafia nidzicka starała się o reaktywację, uzyskując zgodę na wznowienie nabożeństw w Rogu od 1972 roku. Dzięki hojności Pańkowskich, w 1989 roku powstał nowy kościół, poświęcony przez ks. bp. Janusza Narzyńskiego. Filiał ten, posiadający własny cmentarz, liczył około 50 wiernych.

Współczesność

Proboszczem tej parafii jest ks. Roland Zagóra. W kościele ewangelickim św. Krzyża w Nidzicy nabożeństwa odbywają się w każdą niedzielę o godzinie 10:30.

Oprócz głównych nabożeństw w Nidzicy, są także organizowane nabożeństwa w filiałach, które odbywają się zgodnie z poniższym harmonogramem:

• Gardyny – w drugą i czwartą niedzielę miesiąca o godzinie 8:45 w kaplicy w budynku nr 15,
• Jabłonka – w pierwszą i trzecią niedzielę miesiąca o godzinie 9:00 w kościele ewangelickim (budynek nr 23),
• Róg – w drugą i czwartą niedzielę miesiąca o godzinie 14:00 w kościele Łaski Bożej (budynek nr 6).

Warto dodać, że poza regularnymi nabożeństwami w niedziele oraz święta, parafia organizuje także nabożeństwa tygodniowe w czasie adwentu oraz w okresie pasyjnym. Oprócz tych wydarzeń, w Nidzicy odbywają się godziny biblijne oraz różne spotkania, które mają na celu zainteresowanie i zaangażowanie osób związanych z kościołem ewangelickim.

---

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Nidzicy

---